Edition: 1548.OTpart.dut.MA.a

Illustration Biblia Sacra ID 11I62(DAVID)4x2

Iconclass	11I62(DAVID)4
Description	personal devotions of David, e.g. vision, prayer, penitence
Pages

full details

Illustration Biblia Sacra ID 48C1641x48C1642x48A9876x71U4274x49L16x49M431x1

Iconclass	48C1641,48C1642,48A9876,71U4274,49L16,49M431
Description	atlantes ~ architecture (Hercules), caryatids ~ architecture (Venus), ornament ~ cartouche, Judith and her maidservant put Holofernes' head in a sack, letter combinations such as letterword, anagram, letter square, monogram, etc. ( I L), device (trade-mark of Liesvelt, Jacob van and widow, device 7)
Pages

full details

Bibliographic references

BT 7893 Cockx-Indestege, Elly and Genevive Glorieux. Belgica typographica, 1541-1600. 4 vol. Nieuwkoop, 1968-94.

Den eerwaerdigen vader in
Christo ende Heere, heer Joannem Dantisco Bisscop
tot Culmen Ambassaet ende Oratoer des alder
doorluchtichsten Conincx van Polen, aen
die Keyserlijcke Majesteyt, wensche
ick Joannes van Campen
Salicheyt ende wel-
vaert.

Alder Eerwaerdich-
ste vader ende bisschop, siet ghi
hebt hier nu ten laetsten een cor
te oversettinge in alle die Psal-
men nae die Hebreeusche waer-
heit, in die welcke want men van
woorde tot woorde niet oversetten en mochte, So
is nochtans elck veers op veers na der Hebreen al
der scherpste onderscheyt, tegen malcanderen naer
stelijck gheaccordeert, die in dye gemeyne over-
settinghen op veel plaetsen verwerret ende verduy
stert sijn. Ende daer toe dat bi hem selfs niet dan te
duyster en was, noch veel duysterder ghemaect,
wye die meester gheweest is ende Authoor der ghe-
meender oversettinge, welck die gemeyne Chri-
sten kercke daghelicx ghebruyct, daer en make
ick nyet veel wercks af. Mer een dinck segghe ic
daer toe, datse niet waerdich en is dat mense Sinte
Hieronimus toe schriven soude, want het is kenne
lick, dat hy die Griecsche oversettinghe ende exem-
plaer ghevolcht heeft in al tgene dat hy overge-
set heeft, welcker Authoor alsoo bekent is, als

die meester van onser oversettinghe ymmermeer
weten mach, want het is openbaer uut Aristea den
histori schriver, diet al tsamen in een boecxken be
grepen heeft, dat deser saken aengaet (Want hi sel
ve die twee ende tseventich oversetters uut bevel
Ptholomei des Conincx in Egipten ghebrocht
heeft) watse bedreven hebben, hoese vanden Co-
ninck ontfangen sijn gheweest, hoe veel uren dat
se sdaechs met die oversettinghe becommert wa
ren, Ende hoe datse nyedt in tweenseventich
cameren elck bisonder, deen vanden anderen beslo
ten en waren, mer in een huys haer met malcande
ren beradende, ende eendrachtelijcken accorderen-
de gheschreven hebben tghene dat si Demetrio den
Griecke overleverden om in Griecscher spraken
voorts over te setten, hier uut blijket wel, ende
oock uut Josephs in die Prologhe der Jootscher
ouder gesten. Ja oock uut Sinte Hieronimus op
verscheyden plaetsen, dat die twee ende tseventich
alleen die wet, dat is die vijf boecken Moysi in-
der Griecscher tongen overgesedt hebben. Want
Aristeas seyt, dat sijt volbrachten daerse toe ghe
roepen waren int selve ghetal van daghen, van
den welcken si waren, dats binnen twee ende tse-
ventich daghen. Dit heb ick hier cortelijc niet son
der saecke verhaelt, om der gemeynder, maer val
scher opinien wille onder die Griecken van dye
twee ende tseventich ende onder dye Latijnsche
van die ghemeyne oversettinghe, recht oftse Sin
te Hieronimus ghemaeckt hadde, ende datmen
daerom in gheen van beyde yet soude mogen ver-

anderen uut den Hebreeuschen oorspronckelike scrif-
ten. Hoe wel datter nochtans een ander overset-
tinge na der Hebreeuscher waerheit tot noch toe
overgebleven is, welcke men sekerlicken wel weet
dat Sinte Hieronimus ghemaeckt heeft hoe wel
nochtans dye ghemeyn cristen kercke dye selve
(ick en weet nyet waerom) nyet en heeft willen
aennemen. Waerom, dye nu wat beters begheert
voort te brenghen, dan dye gemeyne ghewoonte
heeft, die en doet niet anders dan Sinte Hieroni-
mus selfs voormaels gedaen en heeft, al moet hijt
nochtans met des heylighen mans schult doen,
Mer hier af si nu ghenoech, want my en gatet
nyet veel aen, die hyer gheen oversetter en ben
om van woorde tot woorde te bedieden, mer al-
sulck een dye den warachtighen ende volcomen
sin met breedere woorden onbegrepen uutlegghe.
Ic en ben dye nyet die eenich bevel oft ghebodt in
die Christelijcke kercke begheere, ic en doen oock
nyemanden onghelijck ten waer by avontueren
alsoo dattet waer yemanden onghelijck doen,
dat ick sommighe duyster plaetsen, ende dier niet
weynich met andere claerder woorden uutlegghe,
ende dat om der gheenre wille dye uut nauwer
conscientien willen datmen geensins anders dan
van woorde tot woorde oversetten en moet Anders
nyet en heb ic hier mede gemeynt, dan een proeve
deser Psalmen te geven, hopende oft noch geschieden
mocht, dattet ganssche Oude testament naemaels
by consent der cristelijcker kercken betrout worde
sommighe gheleerde in drie tonghen om also

voorts in onser duytscher spraken over te setten,
Ghelijck als ick ghehoort hebbe dat onse heyli
ghe Vader dye Paus Clement dye sevende voor
hem ghenomen hadde te doen, recht eer dye stadt
van Romen laetst inghenomen werdt, te weten
dat dyen last ses Joden ende ses Christenen int
Hebreeusche wel gheleert bevolen soude worden.
Mer laet ons weder op ons propoost comen. Dese
oversettinghe die ghy soo seer begheert int licht
ende onder den ghemeynen man te comen, hebbe
ick voor tmeeste deel een weynich jaren gheleden
als ick tot Loven in die schole Busiidii diemen
der drie tonghen heet, dye Hebreeusche spraecke
opentlijck alle man leerde, mijnen discipulen voor
ghelesen, niedt tot dier meyninghe, datse eenich
sins geprent soude worden, mer op dat icker som
mighe verwecken soude die tonghe te leeren. Ende
inder waerheyt so en heb ick anders niet begeert
dan te thoonen, dat een weynich verstants van
dier tonghen te hebben, niedt alleen profitelijck
mer gheheel nootsakelick is, om die uutlegghers
der heyligher schriften te verstaen, Maer ick en
weet niet wel of dat den sommighen waer dunct
Ick derre dat vry ende opentlijck seggen van mi
selfs, dat my gheen uutlegghinghen in dit boeck
der Psalmen ick meyne dat icse al ghelesen hebbe
die van eenigher waerden sijn, alsoo behulpelijc
gheweest en sijn, als die cleyne kennisse der hey-
ligher tonghen, Daerom mijn lieve Danissche
die een prijs ende glorie sijt der Bisschoppen, niet
alleen van deser tijt, mer oock der voorledender

ontfangt nu tghene, dat yemant anders van mi
vercreghen en soude hebben, hoe wel dattet noch
tans veel goede gheleerde ende oock gheen cley-
ne mannen seer begheert hebben. Nyedt daerom
dat ickse onwaerdich achtede deser mijnder
ghecsmeere, mer om dat icx mi noyt en heb laten
voorstaen datter yet in mochte wesen, dat den ge
leerden behaghen mochte, By avontueren sult
ghi vraghen, wat oorsaecke dattet dan si, dat ic u
dit nu schencke, dat ick voor ghenomen had nye
manden te gheven, Ick salt u met corte woorden
segghen, Dye fame dijns naems waer van ick u
langhe ghekent heb, ende oock u teghenwoor-
dicheyt, die de fame niet en vermindert, mer seer
vermeerdert heeft. Dese twee stucken dwinghen
my u meer te ghelooven dan mi selven, Want ic
heb een stucxken met warachtighen teekenen aen
u ghemerct, dat welcke seer cleyn schijnt om dat
tet bi nae in allen spraken met een syllabe genoemt
is in duytsce. Hert sin oft moet, in walsch coeur,
in latijn mens, soo in griecx ende Hebreeus.etc.
als ghi wel weet, want ghy by nae allen spraec-
ken van kerstenrijck condt. Voorwaer dese eeni-
ghe syllabe heeft my meer tot uwer liefden be-
weecht, dan al u goet ende rijckdommen, oft
oock eenighe duechden ende weldaden, dye ghy
my veel ende sonder ghetal bewesen hebt. Ende
waerom en soudese doch my nyedt dringhen tot
uwaerts aenghesien dat ghy door haer, ende
door een overvloeyende wijsheyt meer dan met een

Polantsche beleeftheyt tot dese Bisscoppelijcke
eerwaerdicheyt opghesteghen sijt, dat met recht
dese mijne Polander alsoo aenghenaem is byden
alder grootsten Vorsten ende Princen, dat hi ooc
bekent is door wat landen ende steden hy reyst,
si gehabitueert soo hy wil, alderhande verwe, sta
te, maniere ende wesen dient, bevalt, ende staet Da-
tiscum wel. Vaert wel mijn eerwaerdige Heere,
ende wilt doch int beste nemen dese eerste
proeve mijns arbeyts ende verstants
Ick belove u noch betere, ende
meer andere indien mi God
tleven laet te Norim-
borch den derden
dach Meye.
Anno .M.CCCCC.ende XXXII.

Johannes Campensis
totten Leser
Ick hadde voor my ghenomen
Titulen met Hebreeusche lette-
ren voor alle dese Psalmen te set
ten, mer this om sekere saken
achter gebleven. Mer nieman-
den en sal dye schade groot dunc
ken, aenghesien dat ickse al-
leen met Hebreeusche letteren gheschreven sou-
de hebben. Want nae dat ick van dye gheleertste
Joden verstont, Soo en brochtense niet veel pro-
fijts in, om die Psalmen te verstaen. Mer dat die
principale woorden, die daer in staen niet anders
en bedieden, dan sommighe instrumenten van mu-
sike oft sommighe manieren van liedekens in dyer
tijt int dagelicx gebruyck sijnde, den Hebreeuschen
namen heb ick dye maniere van spreken ende schri
ven ghelaten, alsoo si by ons ghewoonlick sijn,
Want wi en connen met Latijnscher schriftueren
dye selve also niet na haer moeders sprake te ken-
nen ghegeven als si wel by haer ende onder mal-
canderen luyt, ten ware dat wijt wilden
conterfeyten, soo souden ons alsoo
wel die Latinen als die Joden met
onse onghehoorde ende onghe-
woone maniere van spreken
belachen ende begecken

Hier na volcht die Tafel van desen boecke.

Tot den Leser.

T Getal der Psalmen in dit
boecxken van .S. Athanasius gaet na
tghetal der ghemeynder translatie oft
oversettinghe. Ende tghetal in desen
psalter gaet na den Hebreeusche, dat verschelt al-
tijt een, vanden .ix. psalm af tot den .c. ende .xlviij.
toe. Daerom als ghi wat soecken wilt na dit boecx
ken, so moetty een toedoen totten getale der psalmen.
Ende die dat verschil van desen psalter tegen
doude translatie doorsien wilt, die sal
tbeghintsel van elcken psalm
int latijn uuten ouden psal-
ter hier voor elcken
psalm ghestelt
vinden.

Dit Boeck is ghevisiteert ende gheapprobeert
by Meester Jan Goossens van Oorschot, Pro-
chiaen Sint Jacobs Thantwerpen, ende Licentiaet
inder Godheyt, vander K.M. daer toe ghecom-
mitteert, Ende daer bi gheconsenteert te mogen
printen Marien Ancxt ghesworene Boeckprin-
tersse der K.M. woonende Thantwerpen, op die
Camerpoort brugghe inden schilt van
Artoys. Ghegeven tot Bruessele,
Anno .M.CCCCC.xlviij
Den .xx. dach Decem-
bris.

Onderteekent. Phi. de Lens.