Edition: 1522.Mat.dut.DP.a
General
| Title | HIer beghinnen die Evangelien ons heren Jhesu Christi. Dats dye goede boetschappe. vander vergiffenisse der sonden. ende vander eewiger salicheit. Inder duytscer sprake. getranslateert. Die welcke sinte Matheus die Apostel ende Evangelist Jhesu Christi bescreven heeft. Met een corte glosacie. om die te badt te verstaen. Op datmen weten mach dat elc kerstenmensce schuldich is. die Evangelien Cristi te lesen ende dye in sijn herte te dragen boven alle andere leringhen schrifturen Ende daer in vrijlijc lieflijc ende ghetroulijc te levene ende te stervene. [in red and black] (A1r) |
| Bible books in edition | Matthew |
| Printer/Publisher | Pietersoen, Doen |
| Place of publication | Amsterdam |
| Year of publication | 1522 |
| Remarks | |
| Related persons | Pietersoen, Doen Pelt, Johan Erasmus, Desiderius (1466) |
| Language | Dutch |
| Translation | Johan Pelt; Vulgate; Desiderius Erasmus |
| Contains illustrations | yes |
 |
Use of this resource is governed by the terms and conditions of the Creative Commons CC BY License |
Bibliography
| Format | 8 |
| Number of pages | 204 |
| Prologue | no          |
| Epilogue | yes, by translators; sermon and admonition by Erasmus is missing     |
| Preface on bible book | yes, prefaces by Jerome |
| Authorisation | no |
| Announced on title page | glosses, preface (prefaces by Jerome) |
| Volumes | |
| Title | HIer beghinnen die Evangelien ons heren Jhesu Christi. Dats dye goede boetschappe. vander vergiffenisse der sonden. ende vander eewiger salicheit. Inder duytscer sprake. getranslateert. Die welcke sinte Matheus die Apostel ende Evangelist Jhesu Christi bescreven heeft. Met een corte glosacie. om die te badt te verstaen. Op datmen weten mach dat elc kerstenmensce schuldich is. die Evangelien Cristi te lesen ende dye in sijn herte te dragen boven alle andere leringhen schrifturen Ende daer in vrijlijc lieflijc ende ghetroulijc te levene ende te stervene. [in red and black] (A1r) |
| Imprint | |
| Colophon | Hier eyndet die Evangelie Jhesu christi. Dye welcke sinte Matheus die apostele ende Evangelist Ihesu Christi bescreven heeft. Ende is volbrocht ende gheprent Tamstelredam Bi mi Doen pietersoen in Engelenburch. (N3v) |
| Collation | [A]8 B-M8 N4 (-N4) O^? [...] (102 fol.) |
| Fingerprint | 000008 - 1b1 B1 lo : 1b2 N1 t - 2b1 = 2b2 O1 mu |
| Contents | A1r title; A1v-A4v pref. by Jerome on Gosp; A4v-A5v pref. by Jerome on Mat; A5v-A6r life of Mat by Jerome; A6v contents Mat; A7r-N3v Mat; O1r-O3v afterword; ?-? sermon and admonition by Erasmus |
| Place of publication | Amsterdam |
| Year of publication | 1522 |
| Remarks on place/year | |
| Text area | 110 x 72 (height x width); 28 lines |
Typography
| Foliated | no |
| Signed | Sign. 1/8 |
| Number of columns | 1 column |
| Book headings | yes; Dat Evangelium van sinte Mattheus den Apostel. |
| Chapter headings | yes; Dat eerste Capittele. |
| Running heads | no |
| Summaries of chapters | yes |
| Printed annotations | no |
| Scriptural references | no |
| Numbered verses | no |
| Ornaments | yes |
| Ornamental initials | yes |
| Primary typeface | Gothic |
| Specific typeface | 78 x 2 |
Illustrations
| Iconclass | 11H(MATTHEW)12 |
| Description | St. Matthew writing the Gospel, usually the angel present, dictating or assisting him |
| Pages | |
Illustration Biblia Sacra ID 49L26x1
| Iconclass | 49L26 |
| Description | 'ars memorandi', mnemotechnics |
| Pages |  |
Illustration Biblia Sacra ID 49L26x2
| Iconclass | 49L26 |
| Description | 'ars memorandi', mnemotechnics |
| Pages |  |
Illustration Biblia Sacra ID 49L26x3
| Iconclass | 49L26 |
| Description | 'ars memorandi', mnemotechnics |
| Pages |  |
Illustration Biblia Sacra ID 49L26x4
| Iconclass | 49L26 |
| Description | 'ars memorandi', mnemotechnics |
| Pages |  |
Illustration Biblia Sacra ID 49L26x5
| Iconclass | 49L26 |
| Description | 'ars memorandi', mnemotechnics |
| Pages |  |
Illustration Biblia Sacra ID 49L26x6
| Iconclass | 49L26 |
| Description | 'ars memorandi', mnemotechnics |
| Pages |  |
References
Literature references
Bijl, Simon Willem 1978 13-4 Erasmus in het Nederlands tot 1617. Nieuwkoop.
Bruin, C.C. de 1993 p. 67-72 De Statenbijbel en zijn voorgangers: Nederlandse bijbelvertalingen vanaf de Reformatie tot 1637. 2nd ed. Haarlem/Brussel.
Cat. Bijbeltent. 1914 no. 397 Catalogus der Bijbeltentoonstelling ter gelegenheid der herdenking van het honderdjarig bestaan van het Nederlandsch Bijbelgenootschap in het Stedelijk Museum te Amsterdam. Amsterdam.
Documenta reformatoria 1960-2 vol. 1, no. 172 Documenta Reformatoria. Teksten uit de geschiedenis van kerk en theologie in de Nederlanden sedert de hervorming. 2 dln.
Doedes, J. I. 1898 no. 168 Collection of rariora [...] from the library of the late Dr. J. I. Doedes. Utrecht.
Doedes, J. I. 1872 no. 18-34, 57-74, 109, 111-2 Geschiedenis van de eerste uitgaven der Schriften des Nieuwen Verbonds in de Nederlandsche taal (1522, 1523). Utrecht.
Hollander, A.A. den 1997 no. 2 De Nederlandse Bijbelvertalingen/Dutch Translations of the Bible 1522-1545. Nieuwkoop.
Knipscheer, F.S. 1955 p. 115 Hendrik van Bommel. Meppel.
Rosier, Bart Alexander 1997 vol. 1, p. 4-5; vol. 2, p. 7 The Bible in print: Netherlandish bible illustration in the sixteenth century. 2 vols. Leiden.
Bibliographic references
NK 369 Nijhoff, Wouter and M.E. Kronenberg. Nederlandsche bibliographie van 1500 tot 1540. 3 vol. 's-Gravenhage, 1923-71.
Copies
| Details |
|
Transcription
Prologhe van sinte Jheronimus
Op dye viere Evangelien
Datter vele gheweest sijn. die die
Evangelien bescreven hebben be
tuyget sinte Lucas die Evange-
list seggende Wanter vele ghear-
beit hebben. om alle die saecken te
vertellene. die in ons luyden ghe
schiet sijn. Ghelijck die ghene die van beghinsel bi
Jhesus geweest hebben. ons metten monde gheseyt
ende met hare sermonen geleert hebben. Die welcke
ooc Jhesum dienende ende sine apostolen geweest hebben
Ghelijc noch huydens dages haer luyden memorien
ende teykenen der scriftueren bewijsende sijn. dye van
vele diversche Auctoers ghemaect sijn. Ende dese
hebben die beginselen geweest van diversce ketterien
Ghelijc die evangelien sijn. die de Egiptianen on-
derhouden. ende die Evangelien. die ghemaect sijn in-
den naem van sint Thomas Mathias ende Bartholo
meus of die ghenoemt sijn. en ooc die .xii. apostolen.
ende daer na Basilidus ende Appollinus ende meer andere
dwelc te langhe soude sijn om te vertellene. Want
wi hier allen seggen willen. datter somige geweest
sijn die sonder den heyligen geest ende sonder dye gracie
gods gearbeyt hebben. meer om suverlijc ende beval-
lijc voor die menschen dat leven cristi te vertellen. dan
om die warachticheyt der historie vanden levene
christi te volghene. Ende tot dese menschen macht
rechtelijc gesproken worden. dat die propheet Ezechi
el in sijn .xi. capittele spreect. Wee de ghenen. die uut
haer eygen herte propheteren ende die na haren eyghenen
gheest wandelen. die seggende sijn. Dit spreect die hee-
re. Ende nochtans so en heeft die heer haer luyden niet
ghesonden. Ende hier af spreect cristus int .x. capittel
vander Evangelie sinte Johannis. Alle die gene. die
gecomen hebben voor mi. hebben dieven ende moerdena
ren gheweest. Ende dese sijn. uut haren eyghenen voor
nemen ende sijn ghecomen. Ende si en hebben van mi. daer
toe niet ghesonden geweest. Ende hi spreect voort Sy
quamen. ende ic en santse niet. In die gene die quamen
was een beroeminge. ende een vermetinge stoutheit
Ende die ghene die ghesonden werden. was ene ghe
willige ootmoedige volbrenginghe der dienstach-
tichede. Ende die heylighe kercke. die met ons heren
jhesu christi woorden. op den vasten steen (dats op cristus
selve) gefondeert is. Die welcke dye coninck in sijn
slaepcamer geleyt heeft. En totter welcke. door een
gat der heymeliker ende verborgen nederdalinghe hy
sijn hant aen gesteken heeft ghelijc sijnde eender da-
mule oft dassche ende eenen hinneken der hirten heeft
voort gebracht vier diversche boecken als vier rivie-
ren des paradijs uut enen vloet. hebbende oeck vier
hoecken ende vier ringhen mettten welcken si gevoert
wort een bewaerdere sijnde. vander wet godes. ende
vanden nieuwen testamente. Ghelijc die Arche des
ouden testaments. die met viere hoecken ende ringhen
gevoert werdt. die bewaerdere vanden ouden testa-
mente was. Ende die eerste vanden ghenen die dese
vier boecken bescreven hebben. die dat nyeu testament
Christi bewarende sijn. is Matheus gheweest. die
een publicaen geweest was. Ende Levi toeghenaemt
hadde gheweest. Ende dese heeft sine Evangelie ghe
maect. ende bescreven int Joetsce landt in die Joetsche
oft hebreeusce sprake. Ten liefden ende ooc van node. den
Joden. die op die tijt in cristo ghelovende waren. Om
dat si achterlaten souden. die onderhoudinghe van
Moyses wet. die mer een schaye oft umbra. ghe-
weest en was vander nieuwer wet. Ende om dat si
voortane die wet Christi. ende die Evangelijsche wa-
rachticheit alleen onderhouden souden. Die twede
die dat Evangelium Cristi bescreven heeft is gheweest
sinte Marcus. die scrivere ende exponeerdere was
van sinte pieter den apostole. Ende Marcus was die
eerste bisscop van der kercke van Alexandrien) dats
van der vergaderinghe der ghelovighen ende christene
menschen van Alexandrien) Ende hi en heeft onsen heere
Christum selven niet gesien. Maer hi heeft rechtelijck
bescreven. gelijc hi sinen meester. sinte pieter hoorde
predicken. Meer die warachticheit der gesceydenis-
sen der evangelien onderhoudende. dan die ordinancie
der evangelien. Die derde die dat Evangelium
heeft bescreven. is geweest sinte Lucas. een medecijn
meester van der nacie van Surijen ende gheboren tot
Antiochien. Wiens lof ende prijs int heilich Evangelie
gestelt is. Ende Lucas was die discipel van sinte Pau-
lus die apostele. Ende hi heeft zijn Evangelie gemaect
ende bescreven inder griecxscer spraecke. In die landen van
Achaia ende Bichinia. Verhalende hogelijck vele saec-
ken. ghelijc hi in sijn prologe selve belijdende is. bescri
vende vele saecken meer die hi gehoort hadde dan die
hi gesien hadde. Ende die vierde ende laetste bescrive-
re der Evangelium heeft geweest Johannes Evangeli
sta. Den welcken Jhesus uutermaten zeer beminde. Ende
die in die laetste avontmale op ons heren borst ruste.
daer hi ontellike suyverlike vierichlike godlike lerin-
ghen uut soech ende uut dranc. ende daer mede vervolt
werdt. Ende die allene gelooft was te horene vanden
cruyce Cristum tot hem sprekene. Ecce Mater tua.
Ende doen Johannes was in Asia so begonsten dye
saden ende dye beghinselen der ketteren te broedene.
ende voort te comene. Gelijc die ketterijen Cherinthi
Hebionis. ende meer andere waren. Die loghenen wa-
ren ende niet en gheloofden dat Christus vleesch aen
ghenomen had ende mensche gheworden was. Dye
welcke Johannes in sine. Epistolen naemt Ante-
christus. Die welcke sinte pauwels dicwijlen roeren-
de ende slaende is. in sine epistolen. Daer om soe
werdt Johannes evangelista gebeden ende bedwongen
van alle die bisscoppen die in Asia waren. ende van dye
bootscapen van vele andere kercken hoogeliker te scri-
vene van der godthede. ons salichmakers Jhesu christi
meer goddeliker fortunen daer inne bewijsende. dan
stoutiger aenverdinghe. Ghelijc ecclesiastica histo-
ria bewisende is. Ende doen hi van sinen broederen be-
dwongen werdt. sijn evangelie te schrivene. soe ant
woorde hi haer luyden. dat hi haer beloefde dat te
doene. waert saecke dat si alle ghemeynlijck met
vastene. ende met biddene. god daer toe wilden bid
den ende aenroepen. Ende na dat volbrocht was soe
werdt Johannes met goddeliker revelacie versaet ende
vervult. Also. dat hi dat goddelijc woordt. uuten he
mel comende beghinnende was. In principio erat
verbum. etc. Ende dese viere Evangelien waren lan
ghen tijt te voren voorseyt ende gepropheteert vanden
propheet Ezechiel. Die in sine eerste sieningen alsoe
schrijft. Int middele was die gelikenisse van die vie-
re dieren. ende hare aensichten. Dat aenschijn oft aen-
sicht van eenen mensche. ende dat aenschijn van enen leeu
we. Ende dat aenschijn van enen calve of osse. Ende dat
aenschijn van eenen Arene. Ende dat eerste aenschijn
des menschen aenschijn Beteykent. den Evangelist
sinte Matheus. Die ghelijc van eenen mensche begonnen
heeft te scrivene. Liber generacionis Jhesu Christi
filii david filii abraham. Ende dat tweede aenschijn
des leeus beteikent Marcum den Evangelist. Inden
welcken die voeys van eenen briesschenden leeu. in der
woestenie ghehoort wordt. Vox clamantis. etc. Die
voeys des roepers inder woestenie. bereydet den
wech des heeren. ende maecket sijn toepade rechte.
Dat derde aenschijn des calfs. beteykent Lucam
den Evangeliste. welcke aenschijne beteykent dat
hi heeft begonnen te scriven vanden priester Zacharia.
Ende dat vierde aenschijn des Aerens beteykent
Johannem Evangelistam. die aengedaen ende aengheno-
men heeft die pennen vanden Aerene. die daer mede
alderhoochst gevloghen heeft. Ende die vanden woor
de gods (dats van den soone gods) disputerende is.
Ende die woorden die hier nae Ezechiele volghende
sijn. hebben desen selven sin ende verstant. Hare benen
waren rechte. ende hare voeten waren vol pennen of ge
vlogelt. Ende werwaert dat den gheest gods ghinc
derwaert ghingen si. ende si en keerden niet weder om
Ende hare rugghen waren vol ooghen. ende gheysteren ende
barnende lampen. waren in hare middelt lopende
Ende dat eene radt was int andere radt. Ende in elck
bisondere waren viere aenschijnen. Ende dat boec
Apocalipsis van sinte Johannes na der exposicie der
.xxiiij. ouders. die houdende waren harpen ende scalen
ende die aenbiddende waren dat lam gods. brenget
daer inne voort blixemen ende donderen. ende seven geesten
die lopende waren. ende die glaesen zee. ende die viere
ghedierten vol ooghen sijnde. Seggende. Dat eerste
dier gelijc sijnde eenen leeuwe. Ende dat tweede dier
eenen calve. Ende dat derde dier hebbende een aen-
schijn als eens menschen aenschijn. Ende dat vierde
dier. als eenen vliegende aren. Ende haer ogen waren
vol. ende si en hadden rust of aflaten dach ende nacht van
te seggene. Heylich heilich heilich. here god almach
tich. die daer was, ende die is. ende die toecomende is ende
sijn sal. Ende uut alle dese voorseyde. wort claerlijc
ende openbaerlijc bemerct. datmen maer viere Evange-
lien en behoort te ontfangene. Ende dat alle andere
onsekere historien ende fantasien. meer behoren. vanden
ketteren ghelesen te worden die int ghelove Christi
doot sijn dan van cristene menschen die in christo
betrouwende sijn Amen.
Prologe op sinte Matheus Evangelie
Matheus. na dat hi eerst dat Evan
gelium cristi. int Joedtsce landt
gepredict hadde. willende daer
na reysen totten heydenen. om hair
totten gelove cristi te bekerene.
Heeft alder eerst dat Evangelium cristi
bescreven. inder Joedtscer oft Hebreeuscer tale. Dwelc
Evangelium. hi sinen kersten broederen latende was. tot
eender memorie. doen hi van haer reysen wilde. om
den heydenen dat Evangelium te prediken. Ende gelijc
van node was. dat Evangelium cristi ende die woorden cristi
te prediken tot een confirmacie ende vastichede vanden cri-
stenen gelove. Also was ooc van node dat te bescriven
tegen die ketteren. die doen daghelicx begonsten op te
staen. Ende al hebbender vele. dat Evangelium cristi bescre
ven. So en hebbender nochtans mer vier auctori-
teyt. ende getuygenisse der gerechter warachticheyt
Want dese bootscapen. dat ghelove vander drievol-
dichede. in die viere hoecken ende deelen der werelt.
Int oosten. Int westen. Int suyden. en int noorden
Ende si sijn vierraderen inden waghen gods. die cristum
voerende zijn door die predicacie des Evangeliis. Ende
dat menschelic geslacht. dat met vierderhande doot
gedoot was. was van node wederlevendich gemaect
te worden. door die predicacie van dese vier Evange
lien. Ende hier omme so en sijn de evangelien vanden ande
ren niet ontfangen noch toe gelaten Want si dat ghe
stelt ende voersien getal van vieren niet te niet en wilden
laten vergaen. Doer die cracht des sacraments. dat daer
inne besloten is. Ende die vier Evangelisten. worden
ooc bewesen mit viere figueren. die niet bedriechlijck
en sijn. maer die genoechlike misterien in haer heb-
ben. Matheus wordt in eenen mensce verstaen. want hi
principalijc vander mensheit cristi bescrivende is Mar
cus in eenen leeu. Want hi uutnemende vander verrise-
nisse cristi gescreven heeft. Lucas in eenen calve. Want
hi vele van der priesterscape scrivende is. Ende Johan-
nes in enen Aeren. want hi die sacramenten der godhe
de bescrivende is. Ende Christus. die ghene. den welc-
ken si allen bescriven. Heeft een mensche geweest. ende van
eender maecht geboren gheweest. Hi heeft een calf
gheweest in sijnder offerhande ende pijnlichede ende
doot. Hi heeft een leeu geweest in sijnder glorioser
verrisenisse. Ende eenen aeren in sijnder ascensie. ende
hemelvaringhe. Of in den mensche wordt beteykent
dat sacrament van die menschelicheit cristi. Int calf
sine priesterscape. In den leeu sijn conincrijc. Ende
inden Aeren dat sacrament van sijnder godheden.
Dat leven van sinte Matheus den Apos-
tel ende Evangelist Christi van sinte
Jheronimus beschreven.
Matheus die oec leevi genaemt was
werdt uut enen publicaen, ende tollena
re ende uut enen openbaren sondare een
Apostel christi. Ende hi heeft alder eerste
int Joedsche landt dat Evangelium
christi met hebreeusce litteren ende woer-
den bescreven ende gemaect voor die bekeerde Joden. die
in christo gelovende geworden waren. Ende men en weet
niet sekerlijc. wie naemaels die Evangelie Mathei
uuter hebreeusehe sprake in die griecse sprake over
gestelt heeft. Ende die selve hebreeusce Evangelie. die
Matheus selve bescreven heeft. is noch huden inder
librarie of bibliotheke van Cesarien die welcke Pam
philus die Martelare christi. alder nernstelicste ende met
groten arbeyde vergadert heeft Ende mi werdt ghe-
gont. vanden Nazareenen. die in Beroea die een stadt
is van Surien dese selve Evangelie gebrukende sijn
dat ic dese selve Evangelie uut scriven mocht. Die
welcke sinte Matheus met sijnder eygender hant
gheschreven hadde. Ende hier omme salmen weten ende
bemercken. dat over al ende in allen plaetsen daer dese
Evangelist ghebruykende is. die ghetuyghenissen
ende auctoriteyten vanden ouden testamente. of uut si-
nen eyghenen persone. of uuten persone van onsen salich
makere Jhesu christi. dat hi niet volghende en is die
auctoriteyt vanden .lxxij. overstelders translacie oft
overstellinge Maer allene. ghelijc dat oude testa-
ment inder hebreeuscer tale staende is. Ende hier
uute. sijn dese twee allegacien van sinte Matheus.
Uut Egipten hebbe ic minen sone gheroepen. Ende
Want hi nazarenus. of van Nazarene ghenaemt sal
worden. Matheus heeft dat meeste deel van
Egipten totten gelove Christi bekeert. Ende heeft
vele Jaren dat Evangelium christi in Ethiopien ende in
Affriken gepredict. Ende sinte Matheus werdt daer
gemarteliseert. Ende van achter in sinen rugghe met
eenen swaerde dootgesteken. na dat hi misse. ende den
dienst gods volbracht hadde. Deo gracias.
Hier nae volget die Conclu-
sie des Translatoers ofte
Overstelders.
Ende een waerdich Sermoon Ende
costelijcke vermaninge tot alle
Christen menschen. Vanden waer
digen Doctoor heer Erasmus.
Conclusie des Translatoers
oft Overstelders.
Die goedertierenheyt. ende mensche
licheyt van onsen god onsen sa-
lichmaker Jhesus Cristus. heeft
haer geopenbaert. Niet uuten goe-
den ende rechtvaerdighen wercken
die wi menschen gedaen hebben of
doen mogen Maer na zijn grote onfermhertichede. so
heeft hi ons god salich gemaect. door zijn afwasschin
ge der wedergeboorte of regeneracie. ende verniewinge
des heylichs geests. Den welcken heyligen geest. hy
in ons overvloedelijc gestort heeft doer Jhesum cristum on
sen salichmaker. Om dat wi rechtvaerdich gemaect
zijnde. alleen doer die gratie ende verdienten Jhesu cristi.
erfgenamen mogen zijn. nader hope des ewichs levens.
Dwelc ons sinte Paulus die waerde apostel bescrij
vet int laetste capittel ad Titum Ende dese is die me
ste gracie die wi arme gebreclike menscen hebben. Ende
is meerder dan wi mogen begripen dat onse god ende scep-
per na onse gedaente mensce geworden is. door zijn
grote liefde. die hi tot ons hadde. om ons met sinen liden
ende bloede salich te maken Dwelck hi ons ghelaten ende
gedaen heeft. tot eenen exempel voer ons allen. op dat wi
desgelijc. onse substancien. onse lijf. ons bloet ende leven
laten sullen. voor dat gelove cristi. ende ter liefde cristi. ende
om malcanderen salich te maken. Ende dit en mogen
wi niet wel volbrengen. dan door die kennisse der
woorden cristi. ende door dat lijden cristi Ende door dye
liefde cristi. Ende door die warachtige toeseggingen
ende beloften cristi de welcke hi ons belooft heeft. die niet
liegen noch faelgieren en mach. Om dat mi weten
souden dat alle onse wercken. ydel. cranc. besmet. onsu-
ver sondich. ende met een sondich herte geschiedende
sijn. Ende dat god allene. die goede wercken. dye wij
doen. door ons. gelijc door sinen instrumenten doen
de is. Ende dat wi uut ons eygen natuer. anders niet
dan quaet doende en sijn. Ende dat gode anders
niet bequaem ende ghenaem en is. dan dat wij onse
quaden wercken. door die liefde christi achterlaten
sullen. ende niet door vreese. ofte bedwanc van yeman
den. Ende dat wi allene. door die liefde cristi doen ende
lijden sullen. alle dat hi van ons begherende ende toe
sendende is. Ende om dit perfectelijc te volgen ende te
volbrengen. so heeft hi ons sine heylighe woorden
ende wercken ende heylige evangelien totter memorie
in schrifturen gelaten. Die welcke die viere heylighe
evangelisten. door den heyligen geest elck bisonder.
bescreven hebben. Al ist saec. dat die een evangelist.
somtijts wat meer oft min. voor oft nae. in sijnder
evangelie bescreven heeft. Ende want sinte Matheus.
alder eerst die woerden gods ende dat evangelium cristi
gescreven heeft. Daer om is hier alder eerst in die duyt
sce sprake overgestelt. die evangelie. die welcke Ma
theus int Joetsche lant beschreven heeft. Ende dese
overstellinge heeft die translatuer volbracht. nadat
hem mogelijc was. Accorderende den ouden text.
metten niewe Griecschen text. den welcken Eras-
mus met groter neersticheyt ons in latijn gheghe-
ven heeft. Ende in dese translacie. en is niet toe ghe-
daen of genomen eenigen sin. oft eenighe bisonder
woorden. Oft oock enigen sin verandert. Maer den
sin vanden griecschen text is somtijden gevolcht. daer
den ouden text doncker was Ende daer zijn somtiden (maer
niet vele) sommighe synonima oft biwoorden ghe-
sttel om den gront te beter te verstaen. Ende uut die Anno
tacien van Jheronimus Augustinus ende ooc Eras-
mus. ende van andere godlicke doctoren. sijn nae die
Capittelen des texts (die .xxviij. int ghetal zijn) cleyn
ende corte Glosen gestelt om die vremde griecsche ende
hebreeusce woorden te verstaen. die dicwilen in der text
van der evangelie gestelt zijn. Ende ooc om somwilen
dat verstant der evangelien te bet te verstaen. Hier
om. so bidden wi allen kerstenen menschen. dat si onsen
arbeyt gonstich ende in dancke wille ontfangen. Want
wi dit niet doer roeminge van sciencien. Maer door
troostinge ende nootsakelicheyt der onnoselder oft
slechte menscen ende haerder sielen gedaen hebben. dye
dagelicx meer met menschelike statuten. dan metten
woorden ende geboden gods, beswaert ende verlast wor
den. Ende wi bidden ooc eenen yegelijc. dat hi dit son
der verstoringe verbeteren. castigeren. ende beter maec-
ken wille. daer hi kan. Ende dit siende sullen wi ghe
moet worden. om ander menschen noch meerdere oor-
sake van studeringe te geven Ende om die ander drie
evangelien. voort in die duytsche tale over te stellen.
Want alder menschen troost. gerusticheyt der conscien-
cien. blijde herte ende blidelijc leven ende waerachtich
betrouwen om blidelic ende betrouwelijc te leven. ende
te sterven in die evangelie ende in die woorden Cristi
gelegen sijn. Die welcke ons gunnen wil Die vader.
die sone. ende den heylighen gheest. Amen.